Οι γυναίκες, παρά τους αυστηρούς κοινωνικούς περιορισμούς της εποχής, άφησαν το δικό τους «αποτύπωμα» στην Επανάσταση του 1821. Τόσο στα προεπαναστατικά χρόνια όσο και στη διάρκεια του Εικοσιένα πολλές ήταν οι γυναίκες που με θάρρος και αυταπάρνηση αγωνίστηκαν και θυσίασαν ακόμη και τη ζωή τους για την πατρίδα, δίνοντας μαθήματα φιλοπατρίας και αγωνιστικότητας και τιμώντας το φύλο τους.

Παρότι σε βάθος χρόνου κυριάρχησαν οι μορφές της επιβλητικής Μπουμπουλίνας και της πολυτάλαντης Μαντώς Μαυρογένους, υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι γενικότερα οι γυναίκες είχαν ουσιαστική και πολύπλευρη, συμβολή στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Ακόμη και πριν την έναρξη της επανάστασης κάποιες - λίγες-  μυήθηκαν στον κατώτερο βαθμό στη Φιλική Εταιρεία και κάποιες άλλες χρησιμοποιήθηκαν σε αποστολές. Όταν ξεκίνησε η επανάσταση, οι γυναίκες βρέθηκαν στην “πρώτη γραμμή” και μάλιστα κάποιες πήραν τα όπλα και στάθηκαν γενναία στο πλευρό των ανδρών χωρίς να είναι ιδιαίτερα γνωστές.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ

Μία από τις πιο γνωστές αγωνίστριες της επανάστασης του 1821, ήταν η Μαντώ Μαυρογένους. Με πλοία εξοπλισμένα με δικά της έξοδα, καταδίωξε τους Αλγερινούς που λυμαινόταν τις Κυκλάδες και αργότερα πολέμησε στην Κάρυστο, στη Φθιώτιδα και στη Λιβαδειά. Για τον Αγώνα διέθεσε όλη της την περιουσία. Για τη συνολική δραστηριότητά της ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε — τιμή μοναδική σε γυναίκα — το αξίωμα του επίτιμου αντιστράτηγου.

Μεγάλη μορφή της επανάστασης ήταν και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Ηταν από τις ελάχιστες γυναίκες που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία (ίσως και η μοναδική). Όταν ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση, είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώτες, είχε αναλάβει να αρματώνει, να συντηρεί και να πληρώνει τον στρατό αυτό μόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους.  Έλαβε μέρος στον αποκλεισμό της Μονεμβασίας, στην πολιορκία και την άλωση του Ναυπλίου και της Τριπόλεως. Μετά θάνατον, έλαβε τιμητικά από την Ελληνική Πολιτεία το της Υποναυάρχου.

Πριν την επανάσταση η σουλιώτισσα Μόσχω Τζαβέλλα ήταν καπετάνισσα . Το 1792 επικεφαλής 400 γυναικών, αγωνίστηκε εναντίον του Αλή Πασάστη στη μάχη της Κιάφας και όταν οι Τουρκαλβανοί αποπειράθηκαν να τις αιχμαλωτίσουν , αυτές τους επιτέθηκαν και κατάφεραν να τους τρέψουν σε φυγή.

Πολλές όμως ήταν ακόμα οι γυναίκες που πήραν τα όπλα στη διάρκεια της επανάστασης. Ανάμεσά τους η Σπαρτιάτισσα Κωνσταντία Ζαχαριά, κόρη του πρωτοκλέφτη Ζαχαρία Μπαρμπιτσιώτη που είχε δολοφονηθεί από τους Τούρκους. Μόλις ξεκίνησε η  επανάσταση, η Κωνσταντία πήρε τα όπλα και την ακολούθησαν πολλές ορεσίβιες γυναίκες. Εγινε καπετάνισσα σώματος 500 ανδρών και γυναικών και καταδίωξε τους τούρκους μέχρι το Μυστρά, ενώ κατέλαβε το Λεοντάρι.

Μια άλλη Σπαρτιάτισσα, η Σταυριάνα Σάββαινα πήρε τα όπλα όταν οι Τούρκοι σκότωσαν, τις πρώτες μέρες της Επανάστασης, τον άνδρα της. Η πρώτη μάχη που πήρε μέρος ήταν στο Βαλτέτσι, ενώ συμμετείχε και στην πολιορκία της Τρίπολης και στη μάχη του Τρίκορφου.

Η καπετάνισσα Δόμνα Βισβίζη που με τον άντρα της συμμετείχε στις ναυμαχίες της Λέσβου, της Σάμου και του Ευρίπου και όταν ο άντρας της σκοτώθηκε ανέλαβε αυτή το πλοίο και συνέχισε να αγωνίζεται.

Δεν ήταν λίγες εκείνες που με κίνδυνο της ζωή τους, εφοδίαζαν τους αγωνιστές με πυρομαχικά όπως η κυρά - Μανώλαινα στην Αθήνα που τροφοδοτούσε τους καπεταναίους με μπαρούτι το οποίο περνούσε μπροστά από τους τούρκους τυλιγμένο σε άπλυτα ρούχα.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ

Πολλές ήταν οι γυναίκες που θυσιάστηκαν προτιμώντας το θάνατο από την σκλαβιά.

Οι Σουλιώτισσες διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους και αγωνίζονται μέχρις εσχάτων αψηφώντας το θάνατο και δημιουργώντας διαχρονικά πρότυπα ηρωισμού και λεβεντιάς. Ο «Χορός του Ζαλόγγου» (παραμονές Χριστουγέννων του 1803) αποτελεί αιώνιο σύμβολο για τη γυναίκα που προτιμά το θάνατο από την ατίμωση και τη δυστυχία.

Οι γυναίκες του Μεσολογγίου

Η πόλη του Μεσολογγίου πολιορκήθηκε για έναν ολόκληρο χρόνο από τους Οθωμανούς. Βομβαρδίστηκε επανειλημμένα και, όταν οι πολιορκητές κατάλαβαν ότι οι κάτοικοι δεν υπήρχε περίπτωση να παραδοθούν, απέκλεισαν την πόλη με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποκόψουν κάθε διαδικασία ανεφοδιασμού με τρόφιμα και πυρομαχικά. Οι Μεσολογγίτισσες, σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης, στάθηκαν στο πλευρό των πολεμιστών εμψυχώνοντάς τους και βοηθώντας τους σε πρακτικά θέματα, όπως η περίθαλψη των τραυματισμένων και η μεταφορά των πυρομαχικών. Οι γυναίκες του Μεσολογγίου υπέστησαν τον φοβερό λιμό της πόλης και, στην απόφαση για την ηρωική έξοδο, αποφάσισαν να θυσιαστούν μαζί με τους άντρες πολεμιστές. Κάποιες ντύθηκαν με αντρικά ρούχα και πέθαναν πολεμώντας, ενώ άλλες αυτοκτόνησαν προκειμένου να μην αιχμαλωτιστούν.

Οι γυναίκες της Χίου

Η Χίος κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν πολύ πλούσιο νησί, χάρη στις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων της και, ιδίως, το εμπόριο της μαστίχας. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄, μόλις έμαθε, τον Μάρτιο του 1822, για την κήρυξη της επανάστασης στο νησί, εξαγριώθηκε και αποβίβασε στο νησί 7 χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι κατέσφαξαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Πολλές από τις Χιώτισσες που δεν σφαγιάστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης. Σημειώνεται ότι ο κύριος τρόπος ευτελισμού των γυναικών εκείνη την εποχή, ήταν η πώληση ως σκλάβων. Γυναίκες περήφανες, οι Χιώτισσες σε πολλές περιπτώσεις προτίμησαν να αρνηθούν την τροφή, ώστε να πεθάνουν από την πείνα, παρά να σκλαβωθούν.

Οι γυναίκες της Νάουσας

Το 1822 στο ολοκαύτωμα της Νάουσας, αρκετές γυναίκες της πόλης προτιμούν να πέσουν μαζί με τα παιδιά τους στο ποτάμι της Αράπιτσας, παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων.

Με τις θυσίες τους, την ενεργή δράση τους τόσο στα μετόπισθεν όσο και στα πεδία των μαχών, οι γυναίκες σε όλη την ελληνική επικράτεια, στην Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη, τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Ήπειρο, βοήθησαν ενεργά στην ελληνική επανάσταση του 1821, δίνοντας μαθήματα ηρωϊσμού. Με το απαράμιλλο θάρρος τους και την αξιοθαύμαστη γενναιότητά τους, ανήκουν στη χορεία των γυναικών που αποτελούν αξεπέραστα σύμβολα δυναμισμού και πατριωτισμού.

Οι ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και ενέπνευσαν τις Ελληνίδες σε μεταγενέστερες εθνικά κρίσιμες περιόδους, όπως η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση.